Tek Sağlık ve Veteriner Hekimlik

Tek Sağlık sistemi için Veteriner Hekimlik mesleğinin kritik önemi, gündeme gelen Maymun Çiçeği Virüsü salgını ile bir kez daha anlaşıldı.

Artan dünya nüfusu küresel eko-sistem üzerindeki baskıyı her geçen gün arttırıyor. Azalan kaynaklar, artan ihtiyaçlar besin zincirinin sürdürülebilirliği başta olmak üzere bir çok sorunu da beraberinde getiriyor. İçinde bulunduğumuz yüzyılda karşımıza çıkan Covid 19 Pandemisi bu riskleri hayatın olağan akışı için de farklı şekillerde deneyimlememizi de sağladı. Tam da bu noktada Zoonotik Hastalıklar dünyanın dört bir yanında konuyla ilgisi olsun olmasın konuşulmaya başlandı.

Zoonotik hastalık, Zoonoz nedir?

Omurgalı hayvanlardan insanlara, doğal olarak geçebilen hastalıklar Zoonotik Hastalık veya zoonoz olarak adlandırılmaktadır.

Louis Pasteur tarafından kuduz aşısının başarı ile kullanıldığı 6 Temmuz 1885 tarihine atfen her yıl 6 Temmuz’da Dünya Zoonotik Hastalıklar Günü olarak anılıp kutlanmaktadır.

Hayvanlarla insanlar arasında 200 den fazla ortak hastalık mevcut olup bunların bir kısmı direk temasla bir kısmı hayvansal ürünler aracılığı ile bulaşabilmektedir.

İnsanların bulaşıcı hastalıklarının %60’ı hayvanlardan veya hayvansal ürünlerden kaynaklanmaktadır.

Dünya üzerinde her yıl 2 milyar vaka olduğu ve 2,7 milyon insanın zoonotik hastalıklardan öldüğü tahmin edilmektedir.

Yeni çıkan insan bulaşıcı hastalıklarının (Ebola, HIV, influenza, SARS, MERS ve Covid-19 dahil olmak üzere) en az %75’i hayvan kaynaklıdır.

Her yıl görülen 5 yeni insan hastalığının 3 tanesi hayvan orijinlidir.

Biyo-terör amacı ile kullanılma potansiyeli olan mikropların %80’i zoonotik patojen, yani hayvan hastalığı etkenidir.

Gıda kaynaklı hastalıkların %90 dan fazlası hayvansal gıdalar ile ilişkilidir.

Zoonotik hastalıkların ortaya çıkmasında başlıca sosyo-ekonomik ve çevresel etkiler, küreselleşme ve iklimsel değişikliklerin rolü büyüktür.

Ayrıca, yeme alışkanlıklarındaki değişiklikler, nüfus artışı ve risk altındaki nüfusun giderek artması, zoonotik hastalıkların artmasına katkıda bulunmaktadır.

Türkiye’de Sağlık Bakanlığı’nın tehlikeli görüp ihbarını mecbur kıldığı 50 hastalıktan 26’sı hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklardır.

Halen Türkiye’de en çok rastlanan zoonotik hastalıklar olarak Bruselloz (Malta humması), Şarbon, Salmonellozis, Tüberküloz, Kırım Kongo Kanamalı ateşi, Toksoplazma, Kisthidatik ile Kuduz hastalığı sayılabilir.

Türkiye Sağlık Politikaları Enstitüsü (TÜSPE) tarafından 2020 yılında yapılan bir yayında 2016-2018 yılları arasında yalnızca Brusellozdan meydana gelen insan ve hayvanlarla ilgili giderlerin tutarı yaklaşık 710 milyon TL dir.

COVID-19 pandemisi bu tabloyu daha fazla ağırlaştırmıştır.

Dünyada, zoonotik hastalıkların yükselişi DSÖ, FAO, OIE ve UNEP gibi uluslararası kuruluşların koordinasyonu kapsamında “Tek Sağlık” kavramının gündeme gelmesine ve sağlık sisteminin yeniden yapılandırılması çalışmalarına yol açmıştır.

Tek Sağlık yaklaşımı yerel, ulusal ve evrensel anlamda insanların, hayvanların ve çevrenin tam sağlığa ulaştırılması için farklı disiplinlerin birlikte çalışması ve işbirliğini ifade eder.

Bu sistemde zoonotik hastalıklara karşı mücadelede insan ve veteriner hekimi merkezde olacak şekilde konu ile ilgili meslek gruplarının işbirliği düzenlenmektedir.

Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi sağlık sisteminin ayrılmaz bir parçası olan Veteriner hekimliğin Türkiye’de de sağlık sistemi içerisinde hakettiği yerde olması acil olarak önemlidir.

Prof. Dr. Hakan Yardımcı

Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dalı Başkanı, Veteriner Hekimler Derneği Üyesi